Η Εξέλιξη του ματιού

Το τεχνολογικό θαύμα του ματιού, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι αποτελεί προϊόν εξέλιξης. Αυτό όμως, δεν παύει να το χαρακτηρίζει ως "θαύμα"!

Από τη μία μεριά οι Δημιουργιστές που λένε ότι "η τελειότητα του ματιού δεν είναι δυνατόν να εξελίχθηκε", και από την άλλη οι Εξελικτές, που λένε ότι "μία ατελής κατασκευή σαν το μάτι, έγινε τυχαία", είναι οι δύο όψεις ενός νομίσματος φανατισμού και παραλογισμού, που με λίγη λογική κρίση και ανοικτή διάνοια ακυρώνονται!

.

Η αντίληψη του φωτός

Ο Κάρολος Δαρβίνος γνώριζε καλά την εντυπωσιακή δομή του οφθαλμού - τον τρόπο με τον οποίο ο φακός βρίσκεται στην ιδανική θέση για να εστιάζει το φως στον αμφιβληστροειδή, το μηχανισμό που χρησιμοποιεί η ίριδα για να ρυθμίζει την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στο μάτι.

Όμως το μάτι κάθε άλλο παρά τέλειο είναι. (Ο Θεός δεν τα έπλασε όλα τέλεια, αλλά "καλά λίαν", μια και το σχέδιο δημιουργίας του ακόμα ολοκληρώθηκε). Ο αμφιβληστροειδής του ανθρώπου είναι τόσο χαλαρά συνδεδεμένος με το πίσω μέρος του ματιού, που μια γερή γροθιά αρκεί για να τον αποκολλήσει. Τα κύτταρα που συλλέγουν το φως είναι προσανατολισμένα προς τον εγκέφαλο και όχι προς τη φωτεινή ακτινοβολία. Το οπτικό νεύρο εκφύεται ακριβώς μπροστά από τον αμφιβληστροειδή και πρέπει να τον διαπεράσει για να φτάσει στον εγκέφαλο. Το σημείο του αμφιβληστροειδούς από όπου περνά το οπτικό νεύρο είναι το τυφλό σημείο του ματιού. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πάντως, ότι παρ' όλα τα ελαττώματα του, το μάτι αποτελεί προϊόν εξέλιξης. Αλλά ποια διαδρομή ακολούθησε η εξέλιξη αυτή;

Για να είναι ικανοποιητική μια απάντηση, θα πρέπει να ερμηνεύει την εξελικτική πορεία όχι μόνο του ανθρώπινου ματιού αλλά όλων των ειδών στο ζωικό βασίλειο. Μέχρι πρόσφατα οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα μάτια διαφορετικών ζώων -όπως, π.χ., τα έντομα, οι γάτες και τα χταπόδια - πρέπει να εξελίχθηκαν ανεξάρτητα, όπως τα φτερά των πτηνών και των νυχτερίδων ακολούθησαν διαφορετικές εξελικτικές οδούς. Σε τελική ανάλυση οι διαφορές μεταξύ του ματιού ενός ανθρώπου και μιας μύγας είναι τεράστιες. Σε αντίθεση με το ανθρώπινο μάτι, που αποτελείται από ένα μόνο φακό και τον αμφιβληστροειδή, το μάτι της μύγας περιλαμβάνει χιλιάδες μικροσκοπικά ομματίδια, το καθένα από τα οποία αντιλαμβάνεται ένα ελάχιστο κλάσμα του οπτικού πεδίου του εντόμου. Επιπλέον, ενώ τα σπονδυλόζωα συλλαμβάνουν το φως με κύτταρα που αποκαλούνται βλεφαριδωτοί φωτοϋποδοχείς (λόγω των τριχοειδών προεκβολών τους που ονομάζονται βλεφαρίδες), τα έντομα και άλλα ασπόνδυλα χρησιμοποιούν τους λεγόμενους ραβδομερικούς φωτοϋποδοχείς, που είναι κύτταρα με χαρακτηριστικές αναδιπλώσεις στη μεμβράνη τους.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι έρευνες των επιστημόνων γύρω από τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία των φωτοϋποδοχέων απέδειξαν ότι αυτές οι διαφορές δεν είναι τόσο σημαντικές. Τόσο τα έντομα όσο και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα ίδια γονίδια για να δώσουν εντολή σε κάποια εμβρυϊκά κύτταρα να διαφοροποιηθούν σε φωτοϋποδοχείς. Επίσης, και τα δύο είδη φωτοϋποδοχέων συλλέγουν φως μέσω πρωτεϊνών που ονομάζονται οψίνες.

Τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά οδήγησαν στην υπόθεση ότι οι φωτοϋποδοχείς στις μύγες, στους ανθρώπους και στα περισσότερα είδη ζώων εξελίχθηκαν από τον ίδιο τύπο κυττάρου που κάποια στιγμή έδωσε γένεση σε δύο διαφορετικές παραλλαγές. Αν ισχύει αυτό, τότε κάποια είδη ζώων πιθανόν να διαθέτουν και τους δύο τύπους φωτοϋποδοχέων. Το 2004 οι επιστήμονες κατόρθωσαν να αποδείξουν ότι οι νηρηΐδες, τα θαλάσσια αντίστοιχα των γεωσκωλήκων, έχουν ραβδομερικούς φωτοϋποδοχείς στα μάτια και βλεφαριδωτούς φωτοϋποδοχείς κρυμμένους μέσα στο μικροσκοπικό τους εγκέφαλο, οι οποίοι λειτουργούν ως αισθητήρες του φωτός για τη ρύθμιση του εσωτερικού ρολογιού του οργανισμού.

Οι ανακαλύψεις αυτές διαμόρφωσαν μια νέα αντίληψη για την εξέλιξη του οφθαλμού. Ο κοινός πρόγονος των περισσότερων ζωικών ειδών διέθετε μια βασική ομάδα γονιδίων για την κατασκευή οργάνων που αντιλαμβάνονταν το φως. Αυτά τα αρχέγονα μάτια έμοιαζαν ενδεχομένως με αυτά που συναντάμε σήμερα σε μικρούς ζελατινώδεις θαλάσσιους οργανισμούς, όπως οι σάλπες: απλές κοιλότητες επενδυμένες με φωτοϋποδοχείς ικανούς να ανιχνεύουν το φως και να αντιλαμβάνονται την κατεύθυνση της φωτεινής πηγής. Παρ' όλα αυτά, ήταν το αποτέλεσμα των ίδιων ακριβώς γονιδίων που δημιουργούν τα ανθρώπινα μάτια χρησιμοποιώντας τις ίδιες φωτοευαίσθητες οψίνες.

Εν συνεχεία ο Θεός χρησιμοποίησε τα ίδια βασικά γονίδια για να δημιουργήσει πιο εξειδικευμένους οφθαλμούς, οι οποίοι σταδιακά απέκτησαν ένα φακό που μετατρέπει το φως σε εικόνα. Ο φακός αποτελείται από διαφανείς πρωτεΐνες που ονομάζονται κρυστάλλινες και μπορούν να εκτρέψουν το φως - σαν ένα είδος «γυαλιού από πρωτεΐνη», όπως το περιγράφει ένας επιστήμονας. Οι κρυστάλλινες υπήρχαν πολύ πριν η Δημιουργική πρόνοια του Θεού τις στρατολογήσει για τη δημιουργία του ματιού. Απλά μέχρι τότε επιτελούσαν άλλες λειτουργίες.

Για παράδειγμα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ένα είδος κρυσταλλίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα των ασκιδίων, το οποίο, αντί να κατασκευάζει φακούς, αποτελεί τμήμα ενός οργάνου για την αντίληψη της βαρύτητας. Είναι πιθανόν ότι κάποια μεταλλαγή που συνέβη στα σπονδυλόζωα σε ένα πρώιμο στάδιο της εξέλιξης τους ανάγκασε τα κύτταρα του ματιού να παράγουν κρυσταλλίνες. Και εκεί χρησιμοποιήθηκαν για κάτι εντελώς νέο και εξαιρετικά ωφέλιμο: να εστιάσουν τον κόσμο γύρω μας.

Η εξέλιξη του ματιού

Η σύγχρονη έρευνα αποδεικνύει ότι ορισμένα από τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την κατασκευή του ματιού τροποποιήθηκαν μόνο μία φορά σε ένα πρωτόγονο ζώο. Ο Θεός έθεσε και άλλα γονίδια υπό τον έλεγχο των αρχέγονων αυτών γονιδίων, και όλα μαζί εξέλιξαν το μάτι από απλούστερες σε πιο σύνθετες μορφές, όπως τα μάτια σε διάφορα είδη μαλακίων:

Πεταλίδα Προστατευμένο κάτω από ένα στρώμα διάφανων κυττάρων, αυτό το πρωτόγονο μάτι δεν μπορεί να δημιουργήσει εικόνα, αλλά αντιλαμβάνεται το φως.	Mykadotrochus deyrichii Μια βαθύτερη οφθαλμική κοιλότητα παρέχει περισσότερες πληροφορίες για την προέλευση τον φωτός, αλλά δεν είναι ικανή να δημιουργήσει εικόνες.	Ναυτίλος Μια μικρή οπή στην κορυφή τον θαλάμου του ματιού λειτουργεί σαν κόρη που εστιάζει το φως σε έναν πρωτόγονο αμφιβληστροειδή.	Στρόμπος Το υγρό στην οφθαλμική κοιλότητα λειτουργεί ως πρωτόγονος φακός, εστιάζει το φως στον αμφιβληστροειδή και δημιουργεί πιο καθαρή εικόνα.	Χταπόδι Η εξελιγμένη όραση είναι προϊόν ενός πολύπλοκου ματιού, εξοπλισμένου με προστατευτικό κερατοειδή χιτώνα, έγχρωμη ίριδα και φακό εστίασης.

Παρατηρήστε στην παραπάνω εικόνα τις σταδιακές μεταμορφώσεις του ματιού, από απλά φωτοευαίσθητα κύτταρα, σε ένα εξελιγμένο λειτουργικό μάτι. ΑΝ ΕΙΣΑΣΤΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΣΤΗΣ, σκεφθείτε λογικά και πείτε: "Είναι δυνατόν, αυτή η διαδοχική εξέλιξη που παρατηρείται σε διάφορους οργανισμούς, να μην είναι εξέλιξη πάνω στο ίδιο μοτίβο;" ΑΝ ΕΙΣΑΣΤΕ ΕΞΕΛΙΚΤΗΣ, παρατηρήστε την εικόνα και σκεφθείτε λογικά: "Είναι δυνατόν, αυτό το τεχνολογικό θαύμα της εξέλιξης του ματιού, να έγινε τυχαία χωρίς σχεδιαστή;" Έχετε δει πολλές κάμερες να εξελίσσονται τυχαία;

Τα μπλε μάτια ενός χτενιού (σαν αυτό στην εικόνα) - που συλλαμβάνουν το φως με μια επιφάνεια σαν κάτοπτρο - και τα εξελιγμένα "σαν κάμερα" μάτια που διαθέτουν τα σπονδυλόζωα, από τον καρχαρία και το φεγγαρόψαρο μέχρι τα πτηνά και τον άνθρωπο, εξελίχθηκαν από τον ίδιο πρωτόγονο μηχανισμό πρόσληψης του φωτός. Η ανάπτυξη και των δύο τύπων ματιών, ελέγχεται από συγγενικά γονίδια, αποτελώντας ένδειξη ενός κοινού προγόνου. "Οι διάφοροι τύποι των ματιών διαφέρουν τόσο μεταξύ τους, που οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα" σε πάνω από 40 διαφορετικές περιστάσεις, λέει βιολόγος Τοντ Όουκλεϊ. "Είναι όμως σαν να ανακαινίζεις ένα σπίτι. Αφήνεις τα θεμέλια και αλλάζεις κάποια στοιχεία".

Τι ήταν αυτό που κατέστησε τις αλλαγές δυνατές; "Η δημιουργία πανομοιότυπων γονιδίων μέσω διπλασιασμού ήταν ένας παράγοντας" λέει ο Τοντ Όουκλεϊ. "Αν υπάρχουν δύο γονίδια με την ίδια λειτουργία, το ένα μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάπου αλλού".

Προσέξτε τα λόγια του Τοντ! Μιλάει για "ανακαίνιση σπιτιού". Γνωρίζετε πολλά σπίτια που ανακαινίζονται ΜΟΝΑ ΤΟΥΣ; Ποιος άραγε είναι ο καθοριστικός παράγοντας όλης αυτής της αλλαγής, αν όχι η Δημιουργική πρόνοια του Θεού;

Η εξέλιξη ενός τεχνολογικού θαύματος σαν το μάτι, χρειάζεται έναν Επιστήμονα!

 

Βιβλιογραφία:

Όλα τα επιστημονικά στοιχεία αυτού του άρθρου, λήφθηκαν από το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ Νοεμβρίου 2006, σελ. 65-91.